यतिबेला म
स्मृतिको त्यही प्रेमिल काँखमा छु
जतिबेला लाग्थ्यो दुनियाकै सबसे प्रिय चिज
मेरी आमाको पटुका हो ।
घामलाई ब्यूँझाउने अलराम नबज्दै
ओछ्यानबाट बिनाअलराम ब्यूँझनुहुन्थ्यो, आमा
र कम्मरमा टमक्क बाँध्नुहुन्थ्यो सेतो पटुका
अनि पो सुरुहुन्थ्यो उहाँको दैनिकी ।
उहाँले नघुमाईदिए जाँतोको पृथ्वी
उहाँले नचलाईदिए ढिकीको जिन्दगी
उहाँले ननचाईदिए कोदालोको ताकत
खनेर चिटिक्क नबनाईदिए माटोको सौन्दर्य
चिसो अगेनाहरूले
खुब चुक्ली लगाउँथेँ भोकहरूलाई
घरको अनुहारभरि रिस पोतिन्थ्यो ।
साक्षी छ, आमाको पटुका
तर, घरका प्रत्येक भित्ता र भुईँहरूमा आमाले
अक्सर खुसी पोतीरहनु भयो ।
वनले उज्यालोको ऐेना हेर्न नपाउँदै
आमा पुगीसक्नुहुन्थ्यो वन
र हरियो घाँसजस्तो आफ्नै रहरको पाउला काट्नुहुन्थ्यो ।
घर फर्किनेबेला दुष्ट काँडाहरूलाई
चढाउनुहुन्थ्यो आफ्नै रगतको भोग
र बदलामा ऐँसलु, काफल पटुकाभरि ल्याउनुहुन्थ्यो ।
यता मेरो अनुहारमा खुसीको सुर्य उदाउँथ्यो ।
मलाई पो हेप्थ्यो, हेपाहा भोक
तर आमासँग त डराउँदै भाग्थ्यो डर छेरुवा ।
उहाँ मेला जानुहुँदा पाएको रोटीजस्तो जून
भुटेको मकै भटमासजस्ता घानका घान ताराहरू
सबै त्यही पटुकामा त अटाउँथ्यो ।
कति विशाल आकाश थियो,
आमाको पटुका ।
घरमा सुखको दियो बलिरहोस् भनेर
आमा बस्नुहुन्थ्यो तीजको व्रत
भर्नुहुन्थ्यो एकादशीको जात्रा
फर्कँदा पटुकाभरि हुन्थ्यो, जेरीको गुलियो मिठास ।
मेरो खुसीको बेलुन उसै उड्थ्यो
चङ्गा पो हावामा नाच्थ्यो,

लट्टाई त, पटुकाबाट मेरै हातमा बसाईँ सर्थ्यो नि ।
कहिलेकसो,
मेरै अनुहारमा आएर बास बस्थ्यो रातको अँध्यारो
त्यो बखत
आमा, आफ्नै मुटु च्यात्नुहुनुथ्यो कि
वा च्यात्नुहुन्थ्यो चरक्क पटुकाको एकछेउ ?
त्यो एकछेउ हतार हतार
पानसको सलेदो हुन्थ्यो र धप्प बल्थ्यो,
यता मेरो अनुहारमा उज्यालो पलाउँथ्यो ।
कति चकचके कालिदास थिएँ म
कहिले आफ्नै औँलाहरू छिनाउथेँ
र भत्काउथेँ आमाको खुसीको लय?
पटुकाको त्यो एकछेउले जोड्थ्यो औँला,
थामिन्थ्यो मुहान, रगतको ।
भरोसाको कति ठूलो अस्पताल थियो त्यो ।
म जान्दछु,
आमाले कहिल्यै भोकको गीत गाउनु भएन् ।
अनुहारमा उदासीको रङ पोखिन दिनुभएन ।
दुखको दमाह एकनाश बजेरपनि टाउकोमा
अभावको सारङ्गी हरेक पल रेटिएपनि छातीमा
मुस्कानको पछ्यौराले ढाकीरहनु भयो शिर ।
खासमा
सन्तोषका चल्लाहरूलाई के खुवाउनुहुन्थ्यो आमा?
ती आमासँगै रतिन्थे ।
म जान्दिन्,
सबैभन्दा धेरै त आमाको पटुकालाई थाहा छ ।
आँशुको समुन्द्र त आमासँगपनि थियो
एकान्तको काँखमा बसेर खुब बगाउनुहुन्थ्यो,
मेरा त हातपनि साना थिए
पुछिदिने उही पटुका त थियो ।
दु:खको पहाड एक्लै उठाउनुहुन्थ्यो पिठ्यूँमा
र त्यसैमाथि आबेगका लातहरूको बज्र बर्सिन्थे
त्यो समय ढोकै अगाडि
कस्तरी बाटो बिराउँदै आउँथ्यो पीडा
र बगाउन खोज्थ्यो कम्मरको धर्म
आमाको पटुकाले त चिनाउँथ्यो बाटो ।
मलाई चिसोका चोरहरूले लखेट्थे
म आमाको पटुकामा सुरक्षित बेरिन्थेँ ।
मलाई समयको आगोले पोल्थ्यो
सितल त आमाकै पटुकामा थियो ।
मलाई आमा देविजस्तै लाग्थ्यो !

र आमाको पटुका मन्दिरजस्तै ।
मलाई बजारको बास्ना पर्थ्यो
त्यो, आमाको पटुकामा बसेर घरसम्म आईपुग्थ्यो ।
आमाको पटुका, कति विशाल थियो,
जसमा मेरो सिङ्गो बालखा संसार अटाउँथ्यो ।
समयको कठघरामा उभिएर
आज आफ्नै स्वार्थी अनुहार हेरीरहेछु ऐनामा
कि मलाई त फेरि बालक पो बन्नुपरेको छ,
र यति हेक्कापनि छैन कि
किनिदिउँ, आमालाई एउटा पटुका !